Η παιδοκτονία από μητέρα —η αδιανόητη πράξη όπου μια μητέρα σκοτώνει το ίδιο της το παιδί— είναι ένα σπάνιο αλλά καταστροφικό φαινόμενο που σοκάρει την κοινωνία. Όταν ο δράστης είναι μια ανύπαντρη μητέρα που έχει υποστεί κακοποίηση, η τραγωδία επιδεινώνεται από επίπεδα ψυχολογικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ενώ κάθε περίπτωση είναι μοναδική, η έρευνα αποκαλύπτει κοινούς ψυχολογικούς παράγοντες, όπως σοβαρή ψυχική ασθένεια, ανεπίλυτο τραύμα, υπερβολικό άγχος και κοινωνική απομόνωση, που μπορούν να ωθήσουν μια ευάλωτη μητέρα σε μια τόσο ακραία πράξη. Αυτό το άρθρο διερευνά αυτούς τους παράγοντες, εστιάζοντας στο γιατί μια ανύπαντρη, κακοποιημένη μητέρα μπορεί να διαπράξει παιδοκτονία, αντλώντας από την ψυχολογική βιβλιογραφία και από πραγματικές γνώσεις για να ρίξει φως σε αυτό το πολύπλοκο ζήτημα.
Το βάρος της ψυχικής ασθένειας: Επιλόχεια ψύχωση και κατάθλιψη
Ένας από τους σημαντικότερους ψυχολογικούς παράγοντες στην παιδική θανάτωση από μητέρα είναι η σοβαρή ψυχική ασθένεια, ιδιαίτερα μεταξύ των ανύπαντρων μητέρων που δεν έχουν την υποστήριξη για να αναζητήσουν θεραπεία. Η επιλόχεια ψύχωση , μια σπάνια αλλά σοβαρή πάθηση που επηρεάζει 1-2 ανά 1.000 μητέρες που γεννούν, είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που συμβάλλουν. Αυτή η διαταραχή περιλαμβάνει παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις και αποδιοργανωμένη σκέψη, που συχνά προκαλούνται από ορμονικές αλλαγές μετά τον τοκετό. Για μια ανύπαντρη μητέρα, η απουσία ενός συντρόφου για την παρακολούθηση της ψυχικής της κατάστασης ή τη βοήθεια στη φροντίδα των παιδιών μπορεί να επιδεινώσει τα μη θεραπευμένα συμπτώματα. Μελέτες δείχνουν ότι έως και 4% των μητέρων με μη θεραπευμένη επιλόχεια ψύχωση μπορεί να διαπράξουν βρεφοκτονία, πιστεύοντας, για παράδειγμα, ότι το παιδί τους είναι «διάβολος» ή καταδικασμένο να βλάψει. Η περίπτωση της Άντρεα Γέιτς, η οποία έπνιξε τα πέντε παιδιά της το 2001 ενώ υπέφερε από επιλόχεια ψύχωση και θρησκευτικές παραληρητικές ιδέες, καταδεικνύει αυτό το καταστροφικό αποτέλεσμα. Η πεποίθησή της ότι έσωζε τα παιδιά της από την αιώνια καταδίκη αντανακλά ένα αλτρουιστικό κίνητρο , ένα από τα πέντε κίνητρα παιδοκτονίας που εντόπισε ο Δρ. Φίλιπ Ρέσνικ, όπου μια μητέρα σκοτώνει από μια διαστρεβλωμένη αίσθηση αγάπης ή προστασίας.
Η κατάθλιψη, συχνά συνυφασμένη με την ψύχωση, είναι ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας. Οι ανύπαντρες μητέρες, ειδικά εκείνες που έχουν κακοποιηθεί, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο για επιλόχειο κατάθλιψη και χρόνιες καταθλιπτικές διαταραχές λόγω του επιδεινούμενου στρες της γονικής μέριμνας μόνο. Έρευνες δείχνουν ότι το 41% των καταθλιπτικών μητέρων βρεφών και νηπίων έχουν σκέψεις να βλάψουν τα παιδιά τους, αν και οι περισσότερες δεν ενεργούν βάσει αυτών. Για τις κακοποιημένες μητέρες, η κατάθλιψη μπορεί να ενταθεί από παρελθόν τραύμα ή συνεχιζόμενη ενδοοικογενειακή βία, οδηγώντας σε αισθήματα απελπισίας ή ανεπάρκειας. Μια μελέτη στη Νέα Ζηλανδία διαπίστωσε ότι οι καταθλιπτικές μητέρες που διέπραξαν παιδοκτονία συχνά σκέφτονταν την πράξη για ημέρες ή εβδομάδες, σε αντίθεση με τις ψυχωτικές μητέρες που ενήργησαν παρορμητικά, υπογραμμίζοντας τον ρόλο της παρατεταμένης συναισθηματικής δυσφορίας στα μονογονεϊκά νοικοκυριά.
Τα σημάδια της κακοποίησης: Τραύμα και ζητήματα προσκόλλησης
Το ιστορικό κακοποίησης διαμορφώνει βαθιά την ψυχολογική κατάσταση μιας μητέρας, ιδιαίτερα για τις ανύπαντρες μητέρες που μπορεί να μην έχουν τους πόρους για να θεραπευτούν. Τα τραύματα της παιδικής ηλικίας , όπως η σωματική, σεξουαλική ή συναισθηματική κακοποίηση από τους γονείς, μπορούν να διαταράξουν την ικανότητα μιας μητέρας να δημιουργήσει υγιείς δεσμούς με τα δικά της παιδιά. Η Welldon (2018) υποστηρίζει ότι οι μητέρες που ένιωθαν «ανεπιθύμητες, ανεπιθύμητες ή αγνοημένες» από τις δικές τους μητέρες μπορεί να προβάλλουν έντονο μίσος ή εκδίκηση στα παιδιά τους, θεωρώντας τα ως προεκτάσεις του δικού τους σώματος. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις ανύπαντρες μητέρες που, απομονωμένες από την υποστήριξη, μπορεί ασυνείδητα να κατευθύνουν τον ανεπίλυτο θυμό από την κακοποίηση του παρελθόντος προς τα παιδιά τους. Συνεντεύξεις με 40 παιδοκτόνους μητέρες αποκάλυψαν πολύπλοκες, συχνά κακοποιητικές σχέσεις με τις δικές τους μητέρες, συμβάλλοντας σε διαστρεβλωμένες αντιλήψεις για τα παιδιά τους ως «δοχεία δηλητηριάσεων» για τον πόνο τους.
Για μια ανύπαντρη, κακοποιημένη μητέρα, η συνεχιζόμενη ή παρελθούσα ενδοοικογενειακή βία προσθέτει ένα ακόμη επίπεδο τραύματος. Μελέτες δείχνουν ότι οι μητέρες που έχουν επιβιώσει από ενδοοικογενειακή βία είναι πιο πιθανό να διαπράξουν παιδοκτονία, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της κοινωνικής απομόνωσης και της φτώχειας. Το ψυχολογικό κόστος της κακοποίησης – χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος και διαταραχή μετατραυματικού στρες – μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα ανατροφής των παιδιών, οδηγώντας σε παραμέληση ή θανατηφόρα κακοποίηση. Για παράδειγμα, μια μητέρα που δραπετεύει από έναν κακοποιητικό σύντροφο μπορεί να αισθάνεται παγιδευμένη, πιστεύοντας ότι το παιδί της είναι καλύτερα νεκρό παρά να ζει σε έναν «σκληρό» κόσμο, ένα άλλο αλτρουιστικό κίνητρο. Η έλλειψη ενός συν-γονέα για την αντιμετώπιση του στρες ή την παρέμβαση αυξάνει αυτόν τον κίνδυνο, καθώς η μητέρα φέρει το πλήρες συναισθηματικό και πρακτικό βάρος της φροντίδας των παιδιών.
Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες άγχους: Φτώχεια και απομόνωση
Οι ανύπαντρες μητέρες, ειδικά εκείνες που κακοποιούνται, συχνά αντιμετωπίζουν ακραίους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες στρες που εντείνουν την ψυχολογική τους ευαλωτότητα. Η φτώχεια αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου, καθώς τα νοικοκυριά των μονογονέων είναι πολύ πιο πιθανό να είναι φτωχά από τις οικογένειες με δύο γονείς λόγω χαμηλότερων εισοδημάτων και έλλειψης οικονομικής υποστήριξης από τους συντρόφους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 91% των μονογονεϊκών οικογενειών είναι μητέρες και οι μισοί από τους απόντες πατέρες δεν πληρώνουν τίποτα για τα παιδιά τους, αφήνοντας τις μητέρες να δυσκολεύονται οικονομικά. Η φτώχεια επιδεινώνει το άγχος, περιορίζει την πρόσβαση σε πόρους ψυχικής υγείας και απομονώνει τις μητέρες από την κοινωνική υποστήριξη, δημιουργώντας μια τέλεια καταιγίδα για ψυχολογική κατάρρευση. Ενώ η φτώχεια από μόνη της δεν προκαλεί παιδοκτονία, επιδεινώνει καταστάσεις όπως η κατάθλιψη και το άγχος, οι οποίες συνδέονται με παιδοκτόνες πράξεις.
Η κοινωνική απομόνωση είναι ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας. Οι μόνες, κακοποιημένες μητέρες συχνά δεν διαθέτουν δίκτυο υποστήριξης, είτε λόγω ντροπής από παρελθούσα κακοποίηση είτε λόγω οικογενειακής απόρριψης. Η έρευνα δείχνει ότι οι μητέρες που έχουν πάθει παιδιά είναι συχνά άνεργες, κοινωνικά απομονωμένες και αντιμετωπίζουν πολλά παιδιά χωρίς επαρκή υποστήριξη. Αυτή η απομόνωση μπορεί να εντείνει τα συναισθήματα υπερκόπωσης, ιδιαίτερα όταν οι απαιτήσεις των παιδιών (π.χ., επίμονο κλάμα) προκαλούν απογοήτευση ή απελπισία. Σε περιπτώσεις θανατηφόρας κακοποίησης, οι μητέρες μπορεί να μην έχουν πρόθεση να σκοτώσουν, αλλά να ενεργούν παρορμητικά υπό άγχος, όπως το να ταρακουνούν ένα βρέφος που κλαίει. Για τις κακοποιημένες μητέρες, η απουσία ενός συντρόφου ή κοινότητας για την κατανομή των ευθυνών μπορεί να καταστήσει αυτούς τους παράγοντες άγχους αφόρητους, ωθώντας τες σε τραγικά αποτελέσματα.
Κίνητρα και Ψυχολογικοί Μηχανισμοί
Τα πέντε κίνητρα του Δρ. Phillip Resnick για την παιδοκτονία παρέχουν ένα πλαίσιο για την κατανόηση του γιατί μια ανύπαντρη, κακοποιημένη μητέρα μπορεί να σκοτώσει το παιδί της:
- Αλτρουιστικός : Η πεποίθηση ότι το παιδί είναι καλύτερα νεκρό λόγω πραγματικού ή φανταστικού πόνου, που συχνά συνδέεται με ψύχωση ή κατάθλιψη. Μια ανύπαντρη μητέρα με επιλόχειο ψύχωση, όπως ο Yates, μπορεί να δει τον θάνατο ως μια «ελεήμονα» πράξη.
- Οξεία Ψυχωσική : Ενεργεί υπό αυταπάτες ή ψευδαισθήσεις, συχνές στην επιλόχειο ψύχωση, όπου μια μητέρα μπορεί να πιστεύει ότι το παιδί της δεν είναι δικό της ή ότι κινδυνεύει.
- Θανατηφόρα Κακοποίηση : Ακούσιος θάνατος που προκύπτει από κακοποίηση ή παραμέληση, που συχνά προκαλείται από άγχος ή απογοήτευση σε μη υποστηριζόμενες ανύπαντρες μητέρες.
- Ανεπιθύμητο παιδί : Πιο συχνό στη νεογνική δολοφονία (θανάτωση εντός 24 ωρών από τη γέννηση), όπου μια νεαρή, κακοποιημένη μητέρα αρνείται την εγκυμοσύνη λόγω ντροπής ή φόβου απόρριψης.
- Συζυγική εκδίκηση : Δολοφονία με σκοπό να βλάψει έναν σύντροφο, λιγότερο συχνή αλλά πιθανή εάν η μητέρα συνδέει το παιδί με έναν κακοποιητικό πρώην σύντροφο.
Για τις μόνες, κακοποιημένες μητέρες, τα αλτρουιστικά και έντονα ψυχωτικά κίνητρα είναι τα πιο διαδεδομένα, που υποκινούνται από ψυχικές ασθένειες και τραύματα. Η θανατηφόρα κακοποίηση είναι επίσης σημαντική, καθώς το χρόνιο στρες και η απομόνωση μπορούν να οδηγήσουν σε παρορμητικές πράξεις βίας.
Ο Ρόλος των Συστημικών Αποτυχιών
Τα συστημικά προβλήματα επιδεινώνουν τον κίνδυνο παιδοκτονίας μεταξύ των ανύπαντρων, κακοποιημένων μητέρων. Η περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας αποτελεί σημαντικό εμπόδιο, καθώς πολλές μητέρες με επιλόχειο ψύχωση ή κατάθλιψη δεν διαγιγνώσκονται λόγω σύντομης νοσηλείας μετά τον τοκετό ή έλλειψης κοινοτικού ελέγχου. Η Κλίμακα Μεταγεννητικής Κατάθλιψης του Εδιμβούργου είναι ένα επικυρωμένο εργαλείο για τον εντοπισμό μητέρων που διατρέχουν κίνδυνο, αλλά η χρήση της δεν είναι καθολική, αφήνοντας τις ανύπαντρες μητέρες ευάλωτες. Η κοινοτική εκπαίδευση και οι προσβάσιμες ψυχιατρικές υπηρεσίες είναι κρίσιμες, αλλά συχνά υποχρηματοδοτούνται, ιδιαίτερα σε περιοχές με υψηλά ποσοστά φτώχειας.
Η υποστήριξη για την ενδοοικογενειακή βία είναι ένα άλλο κενό. Οι κακοποιημένες μητέρες μπορεί να μην ζητήσουν βοήθεια λόγω φόβου στιγματισμού ή απώλειας της επιμέλειας, ειδικά εάν αποκαλύψουν παιδοκτονικές σκέψεις. Οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας πρέπει να αξιολογούν συστηματικά τον κίνδυνο παιδοκτονίας, όπως κάνουν και για την αυτοκτονία, αλλά αυτό σπάνια γίνεται. Οι νόμοι περί βρεφοκτονίας σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο μειώνουν τις ποινές για τις μητέρες με ψυχικές διαταραχές μετά τον τοκετό, αλλά οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν τέτοιες διατάξεις, συχνά τιμωρώντας αντί να θεραπεύουν ψυχικά ασθενείς μητέρες. Για παράδειγμα, η Άντρεα Γέιτς καταδικάστηκε αρχικά σε ισόβια κάθειρξη πριν κριθεί αθώα λόγω παραφροσύνης σε επανάληψη της δίκης, γεγονός που υπογραμμίζει την ασυνεπή νομική μεταχείριση.
Πρόληψη και Παρέμβαση
Η πρόληψη της μητρικής παιδοκτονίας απαιτεί την αντιμετώπιση των ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων που εμπλέκονται:
- Πρώιμος έλεγχος ψυχικής υγείας : Ο τακτικός προγεννητικός και μεταγεννητικός έλεγχος με χρήση εργαλείων όπως η Κλίμακα του Εδιμβούργου μπορεί να εντοπίσει έγκαιρα τις μητέρες που διατρέχουν κίνδυνο.
- Προσβάσιμες Υπηρεσίες Υποστήριξης : Η οικονομικά προσιτή φροντίδα ψυχικής υγείας και οι πόροι για την ενδοοικογενειακή βία είναι απαραίτητοι για τις ανύπαντρες, κακοποιημένες μητέρες, οι οποίες συχνά δεν έχουν τα μέσα να αναζητήσουν βοήθεια.
- Υποστήριξη Κοινότητας : Προγράμματα για τη μείωση της απομόνωσης, όπως οι ομάδες γονέων ή η οικονομική βοήθεια, μπορούν να μετριάσουν το άγχος και να παρέχουν ένα δίχτυ ασφαλείας.
- Εκπαίδευση για την Ενδοοικογενειακή Βία : Η διδασκαλία των μητέρων και των κοινοτήτων σχετικά με τις υγιείς σχέσεις και τις επιπτώσεις της κακοποίησης μπορεί να ενδυναμώσει τις γυναίκες ώστε να αναζητήσουν βοήθεια πριν φτάσουν σε οριακό σημείο.
Οι επαγγελματίες πρέπει να προσεγγίζουν τις ανύπαντρες, κακοποιημένες μητέρες με ενσυναίσθηση, αναγνωρίζοντας ότι η παιδοκτονία είναι συχνά σύμπτωμα ψυχικής ασθένειας που δεν έχει αντιμετωπιστεί με θεραπεία, τραύματος και συστημικών αποτυχιών, όχι εγγενές «κακό».
Σύναψη
Οι ψυχολογικοί λόγοι για τους οποίους μια ανύπαντρη, κακοποιημένη μητέρα μπορεί να σκοτώσει το παιδί της είναι σύνθετοι, με ρίζες σε σοβαρή ψυχική ασθένεια (π.χ. επιλόχεια ψύχωση, κατάθλιψη), ανεπίλυτο τραύμα από παιδική ηλικία ή ενδοοικογενειακή κακοποίηση και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες στρες όπως η φτώχεια και η απομόνωση. Αυτοί οι παράγοντες αλληλεπιδρούν για να δημιουργήσουν μια κατάσταση απελπισίας ή ψευδαίσθησης, όπου μια μητέρα μπορεί να δει την παιδοκτονία ως μια απεγνωσμένη πράξη αγάπης, μια παρορμητική αντίδραση στο στρες ή μια ψυχωτική διακοπή από την πραγματικότητα. Συστημικές αποτυχίες, όπως η ανεπαρκής φροντίδα ψυχικής υγείας και η υποστήριξη για ενδοοικογενειακή βία, επιδεινώνουν αυτούς τους κινδύνους. Κατανοώντας αυτούς τους ψυχολογικούς παράγοντες και υποστηρίζοντας την πρόληψη μέσω του ελέγχου, της υποστήριξης και της εκπαίδευσης, η κοινωνία μπορεί να προστατεύσει καλύτερα τις ευάλωτες μητέρες και τα παιδιά τους από τέτοιες τραγωδίες.
Πηγές: Έρευνα από το American Journal of Psychiatry, το PMC, το The Atlantic, και αναρτήσεις στο X που συζητούν την παιδοκτονία μητέρας και περιπτώσεις όπως η Andrea Yates.
