Χωρίς καμιά αμφιβολία η ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας καθώς και η επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης προϋποθέτει ένα υγιές, λειτουργικό και βιώσιμο τραπεζικό σύστημα. Σε καμιά χώρα του κόσμου δεν έχει παρατηρηθεί βιώσιμη ανάπτυξη αν δεν “λειτουργεί” το χρηματοπιστωτικό σύστημα, που βασικός ρόλος του είναι η διοχέτευση ρευστότητας από αυτούς που διαθέτουν απόθεμα (καταθέτες και επενδυτές) στην πραγματική οικονομία που έχει έλλειμμα (επιχειρήσεις και νοικοκυριά) μέσω της αύξησης των πιστώσεων. Για αυτό το ελληνικό τραπεζικό σύστημα πρέπει να έχει κύριο κομβικό και διαμεσολαβητικό ρόλο στην επίτευξη του παραπάνω στόχου. Ωστόσο τα τελευταία έτη, όταν η Ελλάδα χρειάστηκε να υποστηριχτεί από χρηματοδοτικά προγράμματα (Μνημόνια), η ελληνική οικονομία και το τραπεζικό της σύστημα έχουν υποστεί σημαντικές απώλειες.
Βέβαια η διεθνής χρηματοοικονομική κρίση δεν επηρέασε ιδιαίτερα τη λειτουργία των ελληνικών τραπεζών, ωστόσο όταν μετεξελίχθηκε σε κρίση χρέους (κρατικού και ιδιωτικού) τότε ο διαμεσολαβητικός ρόλος των τραπεζών εθίγη, με αποτέλεσμα η αποδοτικότητα τους να είναι αρνητική και η παροχή χρηματοδότησης στην πραγματική οικονομία να είναι ελλιπής. Οι λόγοι για την αρνητική αποδοτικότητα αλλά και τη στενότητα ρευστότητας που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές τράπεζες (και συνεπώς οι ελληνικές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά) είναι πολύπλευροι, αλλά σχετίζονται άμεσα με την κρίση χρέους και τα δημοσιονομικά μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν στην ελληνική οικονομία, δεδομένου ότι πριν την κρίση το ελληνικό τραπεζικό σύστημα ήταν υγιές και επαρκώς κεφαλαιοποιημένο.
Άμεσος αντίκτυπος της κρίσης χρέους είναι η χρηματιστηριακή αξία των ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων, που έχει επηρεαστεί σημαντικά το τελευταίο χρονικό διάστημα κυρίως από την εξέλιξη των γεγονότων στην ελληνική οικονομία, και συγκεκριμένα από την πορεία αξιολόγησης του ελληνικού οικονομικού προγράμματος, την έλλειψη κλίματος πολιτικής σταθερότητας, καθώς και την τραυματισμένη εμπιστοσύνη των επενδυτών/μετόχων στην επίτευξη των οικονομικών στόχων (εντός των χρονικών περιθωρίων) που έχουν υποβληθεί στα επιχειρηματικά πλάνα των ελληνικών τραπεζών. Φυσικά, δεν πρέπει να παραβλεφθεί και η πτωτική τάση των διεθνών χρηματαγορών και ιδιαίτερα του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος από την αρχή του τρέχοντος έτους.
Για του λόγου το αληθές, στην αρχή της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008, οι τέσσερις ελληνικές συστημικές τράπεζες (Εθνική, Alpha, Eurobank, Πειραιώς) είχαν χρηματιστηριακή αξία €36,6 δισ. (08/09/2008), ενώ το 2014 η χρηματιστηριακή αξία των τραπεζών αυξήθηκε σημαντικά, λόγω της επιτυχούς ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και της βελτίωσης των οικονομικών συνθηκών, φθάνοντας στην υψηλότερη τιμή €37,9 δισ. στις 10 Ιουνίου 2014. Κατόπιν, μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των stress tests από την ΕΚΤ στις 30 Οκτωβρίου 2015, η χρηματιστηριακή αξία των τραπεζών μειώθηκε σημαντικά και συστηματικά με τις συστημικές τράπεζες να έχουν χρηματιστηριακή αξία περίπου €1,2 δισ. (01/12/2015), ενώ το τελευταίο διάστημα αποτιμούνται περίπου στα €8,4 δισ. (04/04/2016).
Σημαντικό επίσης πλήγμα στο τραπεζικό σύστημα υπήρξε η μεγάλη εκροή των καταθέσεων, που οδήγησε στη μείωση των καταθέσεων από σχεδόν €238 δισ. στις 31/12/2009, σε €151 δισ. στις 29/06/2012 (κυρίως σε ξένους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς) και σε περίπου €122 δισ. στα τέλη Ιουνίου 2015, όταν εφαρμοστήκαν τα capital controls στην ελληνική οικονομία (κυρίως με εκροές εντός της ελληνικής επικράτειας, όπως Θυρίδες και οικίες) και σχεδόν παραμένουν “κολλημένες” στο επίπεδο αυτό μέχρι και σήμερα
Επιπροσθέτως, λόγω των αυστηρών μέτρων λιτότητας που άρχισαν να επιβάλλονται στην ελληνική οικονομία από την εφαρμογή του πρώτου μνημονίου, παρατηρήθηκε μια σημαντική αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs) με το σχετικό δείκτη να διαμορφώθηκε στο 34,7% τον Σεπτέμβριο του 2015 ενώ ο δείκτης των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων (NPEs) ανήλθε στο 43,6%.
Τι χρειάζεται να προηγηθεί για να “λειτουργήσει” ξανά το τραπεζικό σύστημα
Για να μπορέσουν τα πιστωτικά ιδρύματα να χρηματοδοτήσουν την ελληνική οικονομία πρέπει κυρίως να επανέλθει η εμπιστοσύνη των Ελλήνων καταθετών στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα. Ο επαναπατρισμός και η αύξηση των καταθέσεων στις ελληνικές τράπεζες με βασικό κίνητρο ότι δεν θα υπόκεινται σε περιορισμούς κίνησης κεφαλαίων οι νέες καταθέσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν σημαντικά στην επίτευξη αυτού του στόχου. Επίσης, η διατήρηση της υφιστάμενης ευρωπαϊκής οδηγίας αναφορικά με την εγγύηση των καταθέσεων μέχρι €100.000 και ότι αυτή θα ισχύσει κατά γράμμα και χωρίς εξαιρέσεις (ακόμα και σε περίπτωση bail-in) όσο χρονικό διάστημα η Ελλάδα βρίσκεται στο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, θα συμβάλει στην αύξηση της δημιουργίας συνθηκών εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα. Επιπλέον, ενδείκνυται να διατηρηθεί σε επίπεδα υψηλότερα του ελάχιστου επιτρεπτού ορίου η κεφαλαιακή επάρκεια του τραπεζικού συστήματος, για το διάστημα που η Ελλάδα “βρίσκεται” σε Μνημόνιο.
Από την άλλη μεριά, και οι τράπεζες οφείλουν να επιδείξουν μεγαλύτερη κοινωνική ευθύνη μέσω της συνετής διαχείρισης των κόκκινων δανείων τους και να προβούν σε “γενναιόδωρες” αναδιαρθρώσεις των μη εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων και μη εξυπηρετούμενων δανείων μικρομεσαίων βιώσιμων επιχειρήσεων (μείωση επιτοκίων, αύξηση περιόδου χάριτος, επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής, αλλά και με “κούρεμα” του αρχικού κεφαλαίου). Ταυτόχρονα όμως, πρέπει να τους “επιτραπεί” άμεσα να προβούν σε πλειστηριασμούς ακινήτων και επιχειρήσεων των οποίων αποδεδειγμένα οι ιδιοκτήτες/κάτοχοι είναι “στρατηγικοί κακοπληρωτές”. Αυτό το μέτρο θα ανακόψει την αυξητική πορεία των επισφαλειών τους και θα απελευθερώσει ρευστότητα στην πραγματική οικονομία.
Ας γίνει κατανοητό ότι οι τράπεζες δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς καταθέτες και επιχειρηματίες, αλλά ούτε και οι τελευταίοι να χρησιμοποιήσουν ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που δεν εμπνέει εμπιστοσύνη και δεν παρέχει ρευστότητα.
* Νικόλαος Γεωργικόπουλος, Επισκέπτης Καθηγητής Έρευνας, Stern Business School – Παν. Νέας Υόρκης.
πηγή:
